Карантин: қачон, нега, қанча муддатга ўрнатилади?

Карантин – италянча “quarantena” сўзидан олинган бўлиб, “қирқ кечаю қирқ кундуз” деган маънони англатади. У эпидемияга қарши чекловчи тадбирдир. Инфекцияланган ёки инфекцияланганликда гумон қилинаётган инсон, инсонлар гуруҳи, жониворлар, ўсимликлар, юклар, маҳсулотлар, транспорт воситалари, аҳоли яшаш пунктлари, ҳудуд ва бошқалар изоляция қилинади. Бундан асосий мақсад эпидемик ўчоқдан эҳтиёт бўлиш. 

Қирқ кечаю қирқ кундуз...

Карантин тарихи XIV асрга бориб тақалади. Венецияда кемаларга нисбатан карантин ўрнатилиб, портга бошқа шаҳарлардан денгиз транспорти кириб келишига тақиқ қўйилган.

XIX асрда Руминияда вабо муносабати билан карантин ўрнатилган. 1830 йили Ширнесса яқинидаги кемада карантин эълон қилинган. 1900 йил Квинсленддаги айрим кўчаларда вабодан ҳимояланиш мақсадида карантин эълон қилинди. 2006 йили Германияда парранда гриппи тарқагач, автомобиллар карантини эълон қилинди ва эпизоотик ўчоқда ҳаракатланиш тақиқланди.

XVIII асрдан эътиборан карантин кўпроқ хонадонларда қўлланила бошланди. Яъни, карантинни инсонлар ўз уйида, ташқарига чиқмай ўтказди ва бу 40 кун давом этди. У ўткир инфекцион касалликлар муносабати билан эълон қилинди ва иш - ўқиш жойлари вақтинчага беркитилди. 

50 кунлик карантинлар

Тарихдан карантин асосан вабо – “қора ўлим” даҳшати боис ўрнатилган. Бу ўша даврлардаги энг катта эҳтиёж эди. Инсонларда кўчага чиқишдан ваҳима уйғонган, уларни руҳан хотиржам торттириш учун ҳам карантин зарур эди. Лекин айрим аҳоли қатламларида карантин эълон қилинганининг ўзи касаллик жиддий экан, деган тасаввурни бериб, хавотирни янада кучайтириб юборган.

Юқорида карантин сўзи 40 кун маъносини англатишини таъкидладик. Аммо карантин муддати ҳар доим ҳам 40 кунни ўз ичига олавермайди. Эпидемик вазиятдан келиб чиқиб, 18, 25, 30 кунда ҳам тугаши мумкин. Вабо каби хавфли касалликларда эса шифокорлар 40 кунни кам санашган ва карантин 50 кун давом этган. Тарихда Туркия, Миср, Марсел, Тунис, Алжирда 50 кунлик карантинлар эълон қилинганини кўриш мумкин.

Аҳоли, транспорт воситалари, юклар, товарлар ҳаракатланиши чекланади

1851 йили Парижда илк бор карантин масаласи муҳокамасига бағишланган халқаро конференция ўтказилди. Унда асосан вабодан ҳимояланиш ва бу йўлда карантинга таяниш масаласи кўриб чиқилди. Қуруқликдаги ва денгиздаги карантинларга аниқ меъёрлар ўрнатилди. Баҳслар мобайнида карантинлар учун 1, 7, 10 кун кифоя, деган фикрлар илгари сурилди. Карнтин масаласи кўплаб мамлакатларда қонунчиликка киритилди ва аниқ меъёрлар билан тасдиқлаб қўйилди.

Ўзбекистонла “Аҳолининг санитария- эпидемиологик осойишталиги тўғрисида”ги Қонун қабул қилинган. Унга кўра карантин чекловчи тадбир бўлиб, юқумли ва паразитар касалликлар тарқалишининг олдини олишга қаратилади. Аҳоли, транспорт воситалари, юклар ва (ёки) товарлар ҳаракатланишининг чекланишини назарда тутадиган маъмурий, тиббий-санитария чора-тадбирлари ва бошқа чора-тадбирларни ўз ичига олади.

Юқумли ва паразитар касалликларнинг пайдо бўлиш ёки тарқалиш хавфи юзага келган тақдирда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари тегишинча Ўзбекистон Республикаси Бош давлат санитария врачи ва Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, туманлар ва шаҳарлар бош давлат санитария врачларининг, улар ўринбосарларининг тақдимномасига кўра тегишли ҳудудларда ёки объектларда белгиланган тартибда чекловчи тадбирлар (карантин) жорий этиши мумкин.

Чекловчи тадбирлар (карантин) ўтказиш тартиби ва муддатлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан белгиланади.

Дард ўчоғидаги тадбирлар

Юқумли ва паразитар касалликлар ўчоқларида даволаш- профилактика ҳамда санитария-эпидемиология хизмати муассасалари томонидан қуйидагиларга қаратилган чора-тадбирлар белгиланган тартибда ўтказилади:

юқумли ва паразитар касал деб гумон қилинаётган шахсларни аниқлаш, ажратиб қўйиш ва касалхонага ётқизишга, шунингдек улар билан мулоқотда бўлган шахсларни лаборатория текширувидан ўтказишга ва уларнинг тиббий кузатувини олиб боришга;

юқумли ва паразитар касалликларнинг юқиш йўллари ва омилларини аниқлаш ҳамда уларнинг инсонга таъсир кўрсатишининг олдини олишга.

Карантин эпидемияга қарши курашиш фавқулодда комиссия томонидан эълон қилинади ва “Халқаро тиббий-санитария қоидалари” (конвенция) асосида амалга оширилади. Бу ҳужжат дастлаб 1951 йил Парижда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг 4-сессиясида қабул қилинган.

Карантин мамлакат миқёсида эмас, тор доираларда ҳам эълон қилиниши мумкин. Масалан, сувчечак, скарлатина, бўғма, грипп каби касалликлар тақозосидан айрим мактаб ва боғчаларда карантин ўрнатилади ва бу бўйича зарур тадбирлар амалга оширилади.

Ўсимлик ва ҳайвонлар ҳам ҳимояда!

Амалиётда фитокарантин – ўсимликлар карантини ҳам қўлланилади. Жумладан, юртимизда Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўсимликлар карантини давлат инспекцияси фаолият юритади. Ушбу ташкилот “Карантин остидаги маҳсулотни олиб қўйиш, қайтариб юбориш ва йўқ қилиш тартиби тўғрисида” Низом ишлаб чиққан. Карантин остидаги маҳсулотга ўсимликлар карантини объектларини ташувчилар бўлиши мумкин бўлган ўсимликлар, уларнинг қисмлари, экиш материаллари, қайта ишлаш маҳсулоти, бошқа маҳсулот ва юклар киради. Карантин ва бошқа хавфли зараркунандалар, ўсимлик касалликлари ва бегона ўтлар билан зарарланган карантин остидаги маҳсулотларни зарарсизлантириш ва юк жўнатувчига қайтариб юборишнинг имконияти мавжуд бўлмаса улар йўқ қилиниши (махсус жойда ёқиб юбориш ёки чуқур қазиб кўмиб ташлаш йўли билан) лозим.

Шунингдек, ветеринарияда ҳам ҳайвонларни касалликлардан ҳимоялаш мақсадида карантинлардан фойдланилади. Халқаро эпизоотия бюроси рўйхатига кўра қорамолларда — ўлат, ўпканинг умумий яллиғланиши, қорасон (эмфизематоз карбункул), туяларда — ўлат ва чечак; отларда — манка, эпизоотик лимфангит, юқумли анемия, энцефаломиелит, контагиоз плевропневмония, ўлат, юқумли ринопневмония; паррандаларда — ньюкасл касаллиги, пастеррелёз, ичак дифтерита, микоплариоз, чечак; асаларида — америка ва европа чириш касаллиги; эчкиларда — юқумли плевропневмония; қўйларда — ўлат, Рифт водийси иситмаси, қўйларнинг катарал иситмаси, қўйларнинг чечаги;чўчқаларда — классик ўлат, Тешен касаллиги боис карантин ўрнатилади.

Буларнинг бари флора ва фауна оламидаги ноёб наслларни асраб қолишга уринишдир.

Ҳар қандай карантин турларига хос қоидаларга амал қилмаслик қонун олдида жавоб бериш билан якунланади.

Д.АЛИМОВА тайёрлади