Badiiy ijod erkinligi kafolatlanadi

Badiiy ijod – yuksak maʼnaviy voqelikni aks ettiruvchi badiiy obrazlarni turli janr va ifodaviy uslubda yaratishga qaratilgan insonning aqliy faoliyatidir. Badiiy ijod adabiyot, meʼmorchilik, haykaltaroshlik, tasviriy va amaliy sanʼat, musiqa, raqs, teatr, kino va inson faoliyatining boshqa turlarini oʻz ichiga qamrab, dunyoni anglashning haqqoniy va majoziy shakllarini kashf etib namoyon qiladi.

Badiiy ijodda muallifning muayyan jamiyat hayotining muayyan davri muammolariga nisbatan shaxsiy nazari, oʻziga xos badiiy talqini, his-tuygʻulari oʻz ifodasini topadi. Yaʼni turli adabiyot va sanʼat asarida hayotning turfa ranglari hamda voqealari orasidan ibratli va ijtimoiy ahamiyatga ega boʻlganlari tanlab olinadi va badiiy tahlil va tasnif etiladi.

Badiiy ijod murakkab jarayon boʻlib, inson faoliyatining idrok etish, baholash, qadrlash singari turlari bilan bogʻliq holda amalga oshadi. Buning uchun ijodkor erkin xayol, keng qamrovli tafakkur, boy ramziy tasavvur, milliy ong va yuksak mahoratga ega boʻlishi kerak. Badiiy ijod mahsulining dolzarbligi va ijtimoiy mohiyati ana shu bilan belgilanadi. Ijodning taraqqiy etishida jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlik va madaniy-maʼnaviy tafakkurning yuksalgan darajasi hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻladi.

Ijodkorlik – sifat jihatdan yangi moddiy va maʼnaviy qadriyatlarni yaratishni taqozo etadigan faoliyat jarayonidir. Ijodkorlikni ishlab chiqarishdan ajratib turuvchi asosiy mezon unga tegishli boʻlgan natijaning oʻziga xosligidir. Negaki, muayyan ijod mahsulining soʻnggi natijasiga muallifdan boshqa hech kim erisholmaydi. Shunday ekan, muallif ijod jarayonida mantiq bilan oʻlchanmaydigan baʼzi imkoniyatlarni ishlatadiki, natijada u oʻz shaxsiyatining ayrim qirralarini ifoda etadi. Shu bilan, muallifning badiiy ijod namunasi yakka nusxada yaratilgan eksklyuziv asar boʻladi. Aynan shu holat ijod mahsulining ishlab chiqarish mahsulotiga nisbatan qoʻshimcha qiymatini belgilaydi.

Mamlakatimiz tarixiga nazar tashlar ekanmiz, unda Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Kamoliddin Behzod singari badiiy ijodning yuksak pogʻonalariga erishib, bu sohada taraqqiyotning yangi ufqlarini belgilab bergan atoqli namoyandalarni koʻramiz. Ushbu namoyandalar adabiyot va tasviriy sanʼat sohalarida badiiy ijodning yangi tendensiyalarini belgilab berganlar.

Darhaqiqat, jahon tarixida renessansning vujudga kelishida ilm-fan, adabiyot va sanʼatning taraqqiy etishi muhim oʻrin tutgan. Bu sohalarda koʻtarilgan buyuk gʻoya va kashfiyotlar inson tafakkurining mahsuli sifatida jahon tamaddunini yanada yuksak bosqichga olib chiqqan.

Yangi tahrirdagi konstitutsiyaning 53-moddasida har kimga ilmiy, texnikaviy va badiiy ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqiy kafolatlanishi, davlat jamiyatning madaniy, ilmiy va texnikaviy rivojlanishi haqida gʻamxoʻrlik qilishi belgilab qoʻyilyapti.

Bugungi kunda yurtimizda badiiy ijodning taraqqiy etishi uchun barcha sharoitlar yaratildi. Prezidentimizning “Maʼnaviyat va ijodni qoʻllab-quvvatlash maqsadli jamgʻarmasini tashkil etish toʻgʻrisida”gi hamda “Oʻzbekiston ijodkorlarini qoʻllab-quvvatlash “Ilhom” jamoat fondini tashkil etish toʻgʻrisida”gi qarorlarida badiiy ijod va kitobxonlik madaniyatini faol qoʻllab-quvvatlash, Oʻzbekistonda madaniyat, sanʼat va jurnalistikani rivojlantirish uchun mablagʻ ajratish va yoʻnaltirish kabi vazifalar belgilab berilgan.

Hozirgi kunda badiiy ijod erkinligi madaniyat va sanʼatning barcha sohalarida koʻzga tashlanadi. Oʻzbek musavvirlari boʻlmish Ch.Ahmarov, R.Ahmedov, A.Abdullayev, D.Roʻziboyev, B.Jalolov, J.Umarbekov, A.Nur, O.Qozoqovlarning asarlari soʻnggi yillarda jahonning eng nufuzli ekspozitsiyalaridan joy egalladi. Adiblarimiz A.Oripov, E.Vohidovlarning asarlari jahonning koʻplab tillariga oʻgirilgan.

Davlatimiz rahbarining “Kino sanʼati va sanoatini yangi bosqichga olib chiqish, sohani davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish toʻgʻrisida”gi qarorida Milliy kino sanʼatini rivojlantirishga qaratilgan islohotlarni tizimli davom ettirish, sohani davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash tizimini takomillashtirish, yurtimizda jahon tajribasi asosida kino ishlab chiqarishning samarali mexanizmlarini joriy etish, zamonaviy kinosanʼat infratuzilmasini yaratish va kinoprokat tizimini rivojlantirish maqsadida koʻplab vazifalar belgilangan.

Shunga koʻra, soʻnggi yillarda oʻzbek kinosi sohasida yuqori saviyali qator badiiy filmlar suratga olinib, ular jahon kinofestivallarida muvaffaqiyat bilan namoyish etildi va mutaxassislarning yuksak darajadagi eʼtirofiga sazovor boʻldi. Kino sanʼatida yuqori malakali milliy kadrlarni tarbiyalash maqsadida Toshkentda tarixda ilk bor VGIK (Umumrossiya davlat kinematografiya instituti)ning filiali oʻz faoliyatini boshladi.

Eʼtiborlisi, yurtimizda ijod sohasiga keng koʻlamli imtiyoz va shart-sharoitlar yaratilishi asnosida yoshlarimizning ijodga ehtiyoj va ishtiyoqi tobora ortmoqda. Jumladan, yosh kompozitorlarning musiqiy asarlari xorij mamlakatlarining nufuzli sahnalarida yangramoqda, yosh dramaturglarning asarlari asosida respublikamiz teatrlarida yangidan-yangi asarlar sahnalashtirilmoqda. Oʻzbek adabiyotida iqtidorli yosh adib va shoirlarning nomlari yildan-yilga koʻpaymoqda.

Umuman olganda, turli soha sanʼatkor ahli oʻzining ong-u shuuridagi ijodiy maqsad va gʻoyalarini hech bir mafkuraviy tazyiqsiz, emin-erkin bayon etib, uni oʻzining shaxsiy ijtimoiy-badiiy tafakkuri doirasida istagan uslub va shaklda ifoda etish imkoniyatiga sazovor boʻlmoqda. Shunday ekan, mamlakatimizda badiiy ijod erkinligini taʼminlash davlat siyosatining ustuvor yoʻnalishi darajasiga koʻtarilib, konstitutsion jihatdan mustahkamlanishi umuminsoniy demokratik tamoyillarning tom maʼnoda zamonaviy ijtimoiy Yangi Oʻzbekiston davlatini barpo etishda toʻlaqonli ishlashiga xizmat qiladi.

Oydin ABDULLAYEVA,
Oliy Majlis Qonunchilik palatasining
Fan, taʼlim, madaniyat va sport masalalari
qoʻmitasi aʼzosi