Endi qonunchilikdagi nomuvofiqliklar davlat emas, inson foydasiga hal etiladi

Soʻnggi olti yilda Oʻzbekiston iqtisodiy barqarorlik, inson huquqlari, odil sudlov, soʻz va eʼtiqod erkinligi, ijtimoiy himoya sohalarida koʻplab yutuqlarga erishdi. Xususan, fuqarolarning kundalik turmush tarzidagi yuzlab cheklovlarning olib tashlanishi, naqd pul, valyuta, kredit masalalaridagi muammolarning hal qilinishi shular jumlasidandir.

Jumladan, oldinlari oiladagi kimningdir sudlanishi, jamiyatda uning qolgan oila aʼzolarining ham koʻplab huquqlarini cheklar edi. Inson huquq va erkinliklarini taʼminlash borasida olib borilgan islohotlar sabab bunday taqiq qonunchilikdan chiqarib tashlandi. Kimdir bilib, yo bilmay qilgan xatosi uchun faqatgina oʻzi javobgar boʻlishi belgilab qoʻyildi.

Ammo, bugun ortga qaytmas darajada tus olgan islohotlarimiz yuqoridagi kabi oʻzgarishlarning konstitutsiyaviy himoyasini taʼminlash zarur ekanligini koʻrsatmoqda. Bu yutuqlar, huquq va erkinliklardan nafaqat hozirgi, balki kelajak avlodlarimiz ham emin-erkin foydalanishi uchun, ularni, albatta, Konstitutsiyada muhrlab qoʻyish talab etiladi.

Shu boisdan, Konstitutsiyaviy islohotlar doirasida quyidagi muhim gʻoya va qoidalarni aks ettiruvchi bir qator asosiy oʻzgartish va qoʻshimchalar kiritilmoqda. Jumladan, yangilanayotgan Konstitutsiyaning 20-moddasida inson bilan davlat organlarining oʻzaro munosabatlarida yuzaga keladigan qonunchilikdagi barcha ziddiyatlar va noaniqliklar inson foydasiga talqin etilishi belgilab qoʻyilmoqda.

Albatta, ushbu norma fuqarolarga qanday imkoniyat beradi degan haqli savol tugʻilishi mumkin. Jamiyatda hech bir shaxs yoʻqki, oʻz hayot faoliyati davomida u yoki bu masala boʻyicha davlat organlariga murojaat etmasa. Ularni hal qilish esa davlat organlarining asosiy vazifasidir. Inson va davlat organlari oʻrtasidagi munosabatlar qonunchilik orqali tartibga solinishi esa tabiiy jarayondir.

Har doim ham qonunchilik va unda belgilangan normalar mukammal boʻlavermaydi. Aytaylik, qaysidir tadbirkorning faoliyatiga nisbatan qoʻllanilayotgan jazo chorasi qonunchiligimizda yoki boshqa Hukumat qarorlarida bir-biriga teskari holatlarni keltirib chiqarmoqda. Endilikda, ana shunday noaniqlik holatlarida tadbirkor oʻzini oqlash uchun chora yoki yechim qidirishi shart boʻlmaydi. Sababi, Konstitutsiyaga kiritilayotgan normada bunday nomuvofiqliklar davlat emas, inson foydasiga hal etiladi deya qatʼiy norma bilan mustahkamlamoqda.

Ushbu prinsipning Konstitutsiya darajasida mustahkamlanishi Yangi Oʻzbekistonni barpo etishdagi bosh gʻoyalardan biri boʻlgan “inson – jamiyat – davlat” tamoyilini amalga oshirishga xizmat qiladi.

Shu bilan birga, 27-moddada hech kim qonunga asoslanmagan holda hibsga olinishi, ushlab turilishi, qamoqqa olinishi, qamoqda saqlanishi yoki uning ozodligi boshqacha tarzda cheklanishi mumkin emasligi, hibsga olishga, qamoqqa olishga va qamoqda saqlashga faqat sudning qaroriga koʻra yoʻl qoʻyilishi belgilanmoqda.

Bu esa, inson huquqlarini sud orqali himoya qilish boʻyicha muhim institutlardan biri “Xabeas Korpus akt”ning Bosh qomusimizda qatʼiy belgilab qoʻyilishidir. Endilikda, shaxs erkinligini cheklash bilan bogʻliq har qanday harakat faqatgina sudning qarori asosida amalga oshiriladi. Bu odil sudlovga erishish borasida boshlangan ishlarni yangi bosqichga olib chiqadi.

Shu bilan birga, yangilanayotgan Konstitutsiyada samarali, ixcham va xalqchil davlat boshqaruvini joriy qilish, parlamentarizmni kuchaytirish, yoshlarning taʼlim olish huquqi va imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan qator normalar ham muhrlab qoʻyilmoqda.

Ushbu normalarning hayotimizda aks etishi 30 aprel kuni boʻlib oʻtadigan referendumdagi faolligimizga bogʻliq. Shu boisdan, xalq vakili sifatida barcha yurtdoshlarimizni referendumda faol ishtirok etishga chaqirib qolaman.

Oltinoy Mamirova,
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati.