Farzandlarimiz salomatligi xavf ostida

BMT maʼlumotlariga koʻra, dunyoda kashandalik oqibatida har yili 5,4 million, har 6 soniyada 1 kishi hayotdan koʻz yumadi.

Yurtimizda aholi salomatligini yaxshilash imkonini beradigan sifatli sogʻliqni saqlash tizimini tashkil etish, sogʻlom avlod tarbiyasi uchun shart-sharoit yaratish maqsadida davlatimizda keng koʻlamli islohotlar amalga oshirib kelinmoqda. Xususan, Oʻzbekistonning amaldagi qonunchiligida Alkogol va tamaki mahsulotlarining tarqatilishi hamda isteʼmol qilinishini cheklash, tamaki mahsulotlarini bevosita reklama qilish hamda bilvosita reklamaning ham baʼzi bir turlari taqiqlangan.

Ammo, shunga qaramay, aynan taʼqiqlangan sohadan daromad olishni koʻzlayotgan ayrim qoʻshtirnoq ichidagi tadbirkorlarning noqonuniy faoliyati saqlanib qolinayotgani achinarli holat, albatta. Tamaki sanoati zamonaviy nikotin va tamaki mahsulotlariga maktab oʻquvchilari va oʻsmirlarni jalb qilish uchun oʻzining agressiv marketing kampaniyasini olib bormoqda.

Oʻz oʻrnida, Oʻzbekiston “Adolat” SDP saylovoldi dasturida ilgari surilgan ustuvor vazifalarni amalga oshirish maqsadida umumtaʼlim maktablari atrofida bolalar salomatligiga jiddiy taʼsir etayotgan taqiqlangan mahsulotlarning sotilish holatlari Respublika boʻyicha mavjud umumtaʼlim maktablaridan 2774 tasida (umumiy sonidan 27%) jamoatchilik nazorati tartibida oʻrganilganda, 92 ta maktabda ikki yuz metrdan kam boʻlgan masofada spirtli ichimliklar sotuvchi doʻkon va kafelar mavjud ekanligi, 130 ta maktab atrofida qoʻshtirnoq ichidagi tadbirkorlar tomonidan tamaki va saqich sotilayotganligi, 488 ta maktab hududiga yaqin boʻlgan doʻkonlarda savdo qoidalariga rioya qilmagan xolda yaʼni, 20 yoshga toʻlmagan fuqarolarga tamaki va alkogol mahsulotlari, nyuk, nikotinli saqich sotmaslikka rioya etilmayotganligi, 588 ta maktab atrofida alkogol va tamaki mahsulotlari 20 yoshga toʻlmagan shaxslarga realizatsiya qilishga yoʻl qoʻyilmasligi haqida shuningdek, alkogol va tamaki mahsulotlarining inson sogʻligʻiga salbiy taʼsiri yuzasidan ogohlantiruvchi yozuvlarning mavjud emasligi holatlari aniqlangan.

Dunyoning yirik olimlari hamda tegishli soha vakillarining tadqiqotlari va bayonotlaridan shu narsa aniq boʻladiki, hozirgi kunda, tamaki va nikotin mahsulotlarini ommalashtirishda eng asosiy obyekt yoshlarni koʻproq jalb etish tamaki industriyasining asosiy strategiyalaridan biri hisoblanadi. Masalan, Amerikaning “Kasalliklarni nazorat qilish va uni oldini olish markazi” (Centers for Disease Control and Prevention) tomonidan oʻtkazilgan tadqiqotlarga asosan, Amerikada 18 yoshgacha boʻlgan oʻsmirlarning 13 dan 1 tasining hayotdan bevaqt vafot etishi asosan tamaki mahsulotlari bilan bogʻliq kasalliklar oqibati sodir boʻlgan.

Shuningdek, mazkur tashkilot tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda yoshlar hamda oʻsmirlarning tamaki mahsulotlarini isteʼmol qilish sabablarini keltirib oʻtgan. Tadqiqot natijalariga asosan, yoshlarning, shu bilan birga maktab oʻquvchilarining tamaki mahsulotlarini isteʼmol qilish bilan bogʻliq omillarga quyidagilarni kiritib oʻtadi:

Ijtimoiy va jismoniy muhit;

- Ommaviy axborot vositalarining tamaki mahsulotidan foydalanishni oddiy faoliyat sifatida koʻrsatishi yoshlarni ushbu mahsulotlarni sinab koʻrishga undashi mumkin.

- Yoshlar, agar ular oʻz yoshidagi odamlar ushbu mahsulotlardan foydalanayotganini koʻrsalar, tamaki mahsulotlarini ishlatish ehtimoli koʻproq.

- Oʻrta maktab sportchilari oʻsha yoshdagi sportchi boʻlmaganlarga qaraganda tutunsiz tamakidan koʻproq foydalanishadi.

- Agar ota-onalar ushbu mahsulotlardan foydalansa, yoshlar tamaki mahsulotlarini ishlatish ehtimoli koʻproq boʻlishi mumkin.

Mazkur vaziyat mamlakatimizdagi maktab oʻquvchilari sharoitida oʻrganilganda bu faktorlarga yana bir holatni kiritib oʻtish mumkin. Bu ham boʻlsa tamaki sanoatining maktab oʻquvchilarida tamaki mahsulotlari va brendlariga nisbatan ijobiy munosabatini shakllantirish, mahsulotlarni reklama qilishning eng qaynoq nuqtasi maktab va oʻquv binolarining atrofi boʻlib qolayotgandek.

Yoshlarning, ayniqsa oʻsmirlarning tamaki mahsulotlariga qaramligining oldini olish, ular orasida sogʻlom turmush tarzini keng targʻib qilish maqsadida xalqaro ekspertlar, olimlar va siyosatchilar tomonidan quyidagi takliflar doimiy berib borilmoqda.

Jumladan, narx-navo va soliqqa oid choralar turli aholi guruhlari, ayniqsa yoshlar tomonidan tamaki isteʼmol qilinishini qisqartirishda samarali va muhim vositaligi, ish joylari va jamoat joylarida chekishni taqiqlash va tamaki mahsulotlarining televideniye, radio va media reklamasi yuzasidan jamoatchilik nazoratini olib borishni yanada kuchaytirish borasidagi takliflari har doim dolzarb boʻlib kelgan.

Bugungi kunda yurtimizda jamoatchilik tomonidan ham yoshlar orasida chekish darajasini keskin pasaytirishga xizmat qiladigan hamda tamakining faol targʻib qilinishiga qarshi taʼsir koʻrsatadigan muhim taklif va tashabbuslar ilgari surilmoqda. Jumladan, savdo shoxobchalarida yoshlarimizni tamakidan himoya qilish maqsadida qonun ijodkorlariga qonun loyihasida tamaki mahsulotlarining reklamasini, sotuvini ragʻbatlantirish, bu borada homiylikni toʻliq taqiqlash kabi qator takliflar kiritilmoqda.

Oʻz oʻrnida, dunyoning 43 ta davlatida sotuv joylarida tamaki mahsulotlarini qoʻyish taqiqlanganligi, bunday taqiq Avstraliya, Yangi Zelandiya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Irlandiya, Islandiya, Norvegiya, Finlyandiya, Xorvatiya, Tailand, Hindiston va koʻplab boshqa uzoq xorij mamlakatlarida yaxshi samara berayotganligi mazkur takliflarning asosli ekanligining yana bir muhim alomati.

Sogʻlom turmush tarzini yaratishda avvalo, tamaki mahsulotlari isteʼmoliga chek qoʻyish zarur. Undagi nikotin moddasi inson salomatligi uchun xavfli boʻlib, yurak, qon-tomir, nafas aʼzolari kasalliklarini keltirib chiqarishi, organizmda xavfli oʻsmalar paydo qilish ehtimoli kuchli. Nikotin tamaki tutuni tarkibidagi eng kuchli alkoloid boʻlib, dastlab asab tizimiga salbiy taʼsir koʻrsatadi, soʻng qonga soʻrilib, ichki aʼzolarga zarar yetkazadi, Oqibatda, asab tizimi yemiriladi, xotira susayib, diqqatni jamlash qiyinlashadi.

Muxtasar qilib aytganda, biz mamlakatimizda taʼlimni sifatini oshirishni taraqqiyotimiz bosh omili sifatida koʻrar ekanmiz, yoshlarimizni bu kabi zararli illatlardan asrashimiz zarur. Prezidentmiz taʼbiri bilan aytganda, “Taʼlim sifatini oshirish Yangi Oʻzbekiston taraqqiyotining yakka-yu yagona toʻgʻri yoʻlidir”. Zero, sogʻlom avlod taʼlim sifatini oshirish garovidir.

Gulniso SAIDOVA,
Oʻzbekiston “Adolat” SDP Markaziy apparati
Ayollar va yoshlarning siyosiy faolligini oshirish
boshqarmasi boshligʻi.