Ijtimoiy davlat – inson huquq va manfaatlari koʻzgusi

Mamlakatimiz mustaqillikni qoʻlga kiritgan vaqtdan boshlab, to shu kunga qadar demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyatini barpo etish yoʻlidan ogʻishmay borar ekan, davlatchiligimizning demokratik, ijtimoiy, dunyoviy huquqiy asoslarini yaratish va fuqarolarning huquq hamda erkinliklarini taʼminlash borasida katta ishlar amalga oshirilmoqda. Zero, maqsadi fuqarolar farovonligini oshirishga yoʻnaltirilgan ijtimoiy davlat qurish mamlakatimiz siyosatining ustuvor yoʻnalishi hisoblanadi.

Taʼkidlash kerakki, istiqlol barcha vatandoshlarimizga hurlik va erkinlik baxtini berdi, muhimi, insonni, har bir fuqaroni jamiyatning haqiqiy gultojisiga aylantirishdek ulugʻ maqsad sari ildamlashga xizmat qilmoqda. Xususan, joriy yilning 30-aprel kuni boʻlib oʻtadigan referendumga taqdim etilgan Oʻzbekiston Respublikasining “Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi toʻgʻrisida”gi Konstitutsiyaviy qonuni loyihasining 54-moddasida: “Insonning huquq va erkinliklarini taʼminlash davlatning oliy maqsadidir. Davlat inson va fuqaroning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlangan huquqlari va erkinliklarini taʼminlaydi”, deyiladi. Yurtdoshlarimiz huquq va erkinliklarining bunday yuksak meʼyorda belgilanishi 1948-yilda qabul qilingan “Inson huquqlarining Umumjahon deklaratsiyasi” gʻoyalariga toʻla mos keladi.

Konstitutsiyaviy qonun loyihasi mazmun-mohiyatan yangi tahrirda ishlab chiqilgani, uning muallifi sifatida xalqimiz eʼtirof etilgani, unda real mavjud tashqi va ichki global omillar hisobga olingani, bir soʻz bilan aytganda, jahon andozasiga monandligining oʻzi katta voqelikdir. Mustaqillikning qoʻlga kiritilishi qanchalik ulkan siyosiy-ijtimoiy fakt boʻlsa, jamiyatimiz taraqqiyotida yangi Konstitutsiya shu qadar muhim oʻrin tutadi. Mamlakat ravnaqi, barcha sohalar rivojining huquqiy asosini tashkil etar ekan, ularning naqadar adolatli, haqqoniy, ijtimoiy-huquqiy jihatdan mukammalligi ham Konstitutsiyada oʻz ifodasini topadi. Zotan, Konstitutsiya milliy davlat rivojida beqiyos ahamiyat kasb etadi.

Maʼlumki, har bir jamiyat oʻzining yuksak taraqqiyotiga erishishi uchun suveren, mustaqil boʻlishi, xalq manfaatlariga xizmat qiluvchi demokratik tamoyillarga asoslangan davlatchilikni vujudga keltirishi zarurdir. Referendumga taqdim etilgan Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy qonuni tahriri Muqaddima, “Asosiy prinsiplar”, “Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari”, “Jamiyat va shaxs”, “Maʼmuriy-hududiy va davlat tuzilishi”, “Davlat hokimiyatining tashkil etilishi”, “Konstitutsiyaga oʻzgartirish kiritish tartibi” deb nomlangan 6 ta boʻlim, 27 ta bobni tashkil etgan 155 ta moddani oʻz ichiga oladi. Xususan, Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy qonuni loyihasining Muqaddimasi har jihatdan mazmunan va mohiyatan boyitildi. Muqaddima mantiqiy bogʻliqlikdagi ketma-ketlikda Konstitutsiyaviy qonunning taalluqli boblari va moddalarida aniq, ravshan oydinlashib boradi. Konstitutsiyamizda xalqimiz oʻzining umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligini namoyon qilib, davlatimiz diqqat markazida inson, uning hayoti, shaʼni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlarini taʼminlash oliy masʼuliyat ekani, butun hokimiyat va suverenitet xalqqa tegishli boʻlib, u davlat hokimiyatining birdan-bir manbailigi, oʻzbek xalqini, millatidan qatʼi nazar, Oʻzbekiston fuqarolari tashkil etishi, Oʻzbekiston xalqi nomidan faqat u saylagan Respublika Oliy Majlisi va Prezidenti ish olib borishi, diniy eʼtiqod erkinligi, davlatning diniy birlashmalar faoliyatiga aralashmasligi, mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitiga ega boʻlishi, yollanib ishlovchilarning huquqlari taʼminlanganligi, ijtimoiy taʼminot olish huquqining mavjudligi, malakali tibbiy xizmatdan foydalanish imkoniyati yaratilganligi, bepul umumiy taʼlimning kafolatlanganligi, voyaga yetmagan, mehnatga layoqatsiz va yolgʻiz keksalarning huquqlari davlat tomonidan himoyalanganligi kabi asosiy qoidalar mustahkamlandi. Jumladan, fuqarolar farovonligini oshirishga qaratilgan bozor munosabatlariga asoslangan iqtisod, uning xilma-xil shakldagi mulkka asoslanishi, mulk shaklidan qatʼi nazar ularning daxlsizligi va davlat himoyasida ekanligi (65-modda), mulkdorning oʻz mulkidan foydalanishdagi erkinligi (66-modda) singari qoidalar barqaror iqtisodiyotga, erkin tadbirkorlik faoliyatiga huquqiy asos boʻldi. Bu, oʻz navbatida, kuchli ijtimoiy siyosat va siyosiy islohotlarning ham uzluksizligini taʼminlashga xizmat qilmoqda.

Amaldagi Konstitutsiya qabul qilinganidan to shu kungacha qator oʻzgartishlar va qoʻshimchalar kiritilgani va hozirda yangi tahrirdagi Konstitutsiyaviy qonun ishlab chiqilishi holati tabiiy va oʻz qonuniyatiga ega. Zero, vaqt va zamon oʻtib borar ekan, tabiat, jamiyat muttasil oʻzgarib, undagi mavjudlik, voqea-hodisalar, shuningdek, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, maʼnaviy-maʼrifiy, axloqiy munosabatlar ham rivojlanib boradi. Bunga mutanosib ravishda hayotimiz tartib-qoidalari, qonunlari, xususan, Konstitutsiya ham oʻz takomilini taqozo etadi.

Hozirgi paytga kelib, mamlakatimizda milliy davlatchilikning rivojlanish jarayonlari butunlay ijobiy tomonga qarab oʻzgardi. Shubhasiz, huquqiy davlatning eng asosiy tamoyili qonun ustuvorligi taʼminlanmoqda. Bunda inson huquqlari umummajburiy boʻlishiga erishish uchun huquqiy davlat asosi – hokimiyat tizimining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlariga boʻlinishining konstitutsiyaviy prinsipi alohida ahamiyat kasb etadi. Milliy davlatimiz ichki va tashqi siyosatining asosiy yoʻnalishlari – pirovard natijada Oʻzbekistonda yangi va adolatli fuqarolik jamiyati barpo etishga qaratilgan boʻlib, bunda demokratiyaning davlat ichki hayotida ham, tashqi siyosatda ham oʻrni juda muhim. Shu maʼnoda, Konstitutsiyaviy qonun loyihasining 1-moddasida belgilanganidek, “Oʻzbekiston – boshqaruvning respublika shakliga ega boʻlgan suveren, demokratik, huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlat” barpo etishning xalqaro tamoyillari, umum eʼtirof qilingan yoʻriqlari mavjud boʻlib, bevosita fuqarolarning oʻz xohish-irodasini erkin ifodalash huquqiga egaligi, ozchilikning koʻpchilikka boʻysunishi, barcha fuqarolarning millati, elati, ijtimoiy kelib chiqishi va diniy eʼtiqodidan qatʼi nazar teng huquqliligi, davlat va jamiyat boshqaruvida qonun ustuvorligi, saylash va saylanish huquqi va boshqalardan iborat. Ayni paytda, har bir xalqning oʻz turmush va tafakkur tarzi, tarixiy anʼanalari, hayotga munosabati va boshqa xususiyatlaridan kelib chiqib, demokratiyaga yondashishning oʻziga xos usuli, yoʻli bor. Zero, demokratiyani joriy etishda yurtimizda oʻzbekona, xalqchil tamoyillar shakllanayotgani va hayotimizga kirib kelayotganini eʼtiborga olish kerak.

Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada Oʻzbekiston – suveren, demokratik, huquqiy va ijtimoiy davlat ekani qatʼiy belgilab qoʻyilmoqda. Bu normalar sotsial-demokratik normalar boʻlib, inson huquqlariga oliy maqom beradigan, insonlarning barchasini ijtimoiy himoya qiladigan va qonun oldida hammaning tengligini taʼminlaydigan huquqiy mexanizm boʻlib xizmat qiladi.

“Adolat” sotsial demokratik partiyasi tomonidan yillar davomida ilgari surib kelinayotgan bu norma, yaʼni “Kuchli ijtimoiy davlat – ijtimoiy himoya va muhtojlarga gʻamxoʻrlik qilish” boʻyicha davlat siyosatini yuritish, demakdir. “Adolat” SDPning siyosiy platformasi va Saylovoldi dasturlarida aks ettirilgan masalalarning Konstitutsiya moddalarida aks ettirilishi, partiyamiz koʻtargan masalalarning dolzarbligini va xalqchil tarzda yechimini topishi zarurligini koʻrsatadi.

Yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning muhim mohiyati uning mamlakatimizdagi barcha aholi qatlamlari manfaatlari hamda jamiyatdagi xilma-xil qarash va normalarni oʻzida mujassam etganidir.

Bir soʻz bilan aytganda, yangilanayotgan Konstitutsiya “Adolat” sotsial-demokratik partiyasi tomonidan saylovlarda koʻtarilgan taʼlim, sogʻliqni saqlash, propiska, huquqiy va ijtimoiy muhofaza, oila va gender tengligi kabi bir qancha dolzarb masalalarga yechim boʻlib, inson huquq va erkinliklarini oliy qadriyat darajasiga koʻtaradigan kuchli huquqiy va ijtimoiy himoya vositasi boʻladi.

Bahrom Abduhalimov,
“Adolat” SDP Siyosiy Kengashi raisi