Referendumda ma’muriy sudlarning o’rni

Oʻzbekiston Respublikasining referendumi Oʻzbekiston Respublikasining qonunlarini va boshqa qarorlarini qabul qilish maqsadlarida jamiyat va davlat hayotining eng muhim masalalari yuzasidan fuqarolarining umumxalq ovoz berishdir.Referendum soʻzi – lotincha referendum soʻzidan olingan boʻlib, “aytilishi kerak”, “aytilishi zarur” degan maʼnoni anglatadi.Oʻzbekiston Respublikasi Maʼmuriy sud ishlarini yuritish toʻgʻrisidagi kodeksining 27-moddasiga asosan maʼmuriy sudlar saylov komissiyalarining xatti-harakatlari (qarorlari) yuzasidan nizolashish toʻgʻrisidagi ishlarni hal qiladi. Taʼkidlash lozimki, referendumni tashkil etish va oʻtkazish Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi; referendum oʻtkazuvchi okrug komissiyalari; referendum oʻtkazuvchi uchastka komissiyalari tomonidan amalga oshiriladi. Referendum oʻtkazuvchi komissiya bilan saylov komissiyasining tabiati bir xil boʻlganligi sababli mazkur komissiyalarning xatti-harakatlari (qarorlari) yuzasidan nizolashish maʼmuriy sudlarga taalluqli boʻlib, ushbu toifadagi ishlarni koʻrishda saylov komissiyalarining xatti-harakatlari (qarorlari) ustidan shikoyat qilishga oid qoidalar tatbiq etiladi.Bundan tashqari, “Referendum toʻgʻrisida”gi qonunning 36 va 37-moddalariga muvofiq referendum oʻtkazuvchi okrug
va uchastka komissiyalari ovozlarni sanab chiqish va ovoz berish natijalari aniqlash yakunida bayonnoma qabul qiladi.

Mazkur hujjat ushbu uchastkalar boʻyicha yakunlovchi maʼmuriy hujjat boʻlganligi bois u qaror sifatida qabul qilinadi va uning ustidan nizolashish maʼmuriy sudlarga taalluqli hisoblanadi.Qonunning 28-moddasi ikkinchi qismiga koʻra, referendum oʻtkazuvchi uchastka komissiyasining xatti-harakati va qarori ustidan qonunda belgilangan tartibda sudga shikoyat qilinishi mumkin. Har bir komissiyasining vakolatlari Oʻzbekiston Respublikasi “Referendum toʻgʻrisida”gi qonunda batafsil yoritilgan. Shu sababli, maʼmuriy sudlar referendumga oid nizolarni koʻrib chiqishda, javobgar komissiyaning toifasi va uning vakolat doirasini tekshirishi lozim boʻladi.“Referendum toʻgʻrisida”gi qonunning 25-moddasiga nazar tashlaydigan boʻlsak, unda referendum oʻtkazuvchi komissiyalarning qarorlari ustidan ushbu qaror qabul qilinganidan keyin 5 kun ichida sudga shikoyat qilishi mumkin.

Biroq, referendum oʻtkazuvchi komissiyalarning harakatlari ustidan shikoyat qilish boʻyicha maxsus muddat Qonunda belgilanmagan.Bundan tashqari, “Referendum toʻgʻrisida”gi qonunning 38-moddasiga binoan ovoz berish yakunlarini haqiqiy emas deb topish toʻgʻrisidagi qaror Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi tomonidan qabul qilinadi va bu qaror ustidan referendum yakunlari eʼlon qilingan kundan eʼtiboran 10 kun ichida Oʻzbekiston Respublikasi Oliy sudiga shikoyat qilinishi mumkin.

MSIYUtKning 30-moddasi birinchi qismi 2-bandiga koʻra, Oliy sud birinchi instansiya sudi sifatida Markaziy saylov komissiyasi
xatti-harakatlari (qarorlari) yuzasidan nizolashish haqidagi ishlarni koʻrib chiqadi. Demak, referendum oʻtkazish boʻyicha Markaziy saylov komissiyasi tomonidan qabul qilingan qarorlar va amalga oshirilgan harakatlar (harakatsizlik) ustidan nizolashish Oliy sudning sudloviga tegishli boʻladi.Referendum oʻtkazuvchi okrug va uchastka komissiyalarining qarorlari va harakatlari (harakatsizligi) ustidan berilgan shikoyatlar esa umumiy tartibda tumanlararo maʼmuriy sudlarning sudloviga tegishli hisoblanadi.

MSIYUtKning 142-moddasi va “Referendum toʻgʻrisida”gi qonunning25-moddasi talablariga asosan referendum oʻtkazuvchi komissiyalarining qarorlari va harakatlari (harakatsizligi) ustidan berilgan shikoyatlar birinchi instansiya sudi tomonidan 3 kun ichida koʻrib chiqilishi kerak. Agar ovoz berishga 6 kundan kam vaqt qolgan boʻlsa, darhol koʻrib chiqilishi lozim.Shikoyat sud tomonidan arizachini va tegishli referendum oʻtkazuvchi komissiyaning vakilini, shuningdek, prokurorni, agar shikoyat arizachiga emas, balki boshqa fuqaroga daxldor boʻlsa, oʻsha shaxsni ham chaqirgan holda koʻrib chiqiladi. Bu shaxslarning kelmasligi ishni koʻrib chiqishga toʻsqinlik qilmaydi.

Sudning hal qiluv qarori chiqarilishi bilanoq darhol tegishli referendum oʻtkazuvchi komissiyaga va arizachiga topshiriladi.

M.Usmonova,

Fargʻona viloyat maʼmuriy sudining sudya katta yordamchisi.