Yangi Konstitutsiya – kelajagimiz kafolati!

Inson, uning huquq va erkinliklari eng oliy qadriyat ekanligi eʼtirof etilishi va barcha narsalar insonning baxt-saodati hamda farovonligiga boʻysundirilishi lozimligi haqidagi insonparvar gʻoyani jamiyatda keng qaror toptirilishi yangicha insoniy va ijtimoiy munosabatlarni yuzaga kelishiga, voqea-hodisalarga yangicha yondashuvlarga sabab boʻldi.

Inson, uning hayotiy manfaatlariga munosabatni tubdan oʻzgarganligi ijtimoiy hodisa sifatida uni ijtimoiy himoyalashga oid falsafiy va huquqiy qarashlarni ham tubdan oʻzgarishiga, bu sohada yangicha gʻoyalar bilan sugʻorilgan zamonaviy konsepsiya yuzaga kelishiga olib keldi.

Oʻzbekiston jahon sivilizatsiyasi erishgan barcha ijobiy yutuqlarni, gumanitar qadriyatlarni, xalqaro huquqiy mezonlar va talablarni eʼtirof etgani holda aholini ijtimoiy himoyalash sohasida xalqaro andozalarga mos keladigan faoliyat yuritishga intilib kelmoqda. Bu faoliyat, eng avvalo, inson manfaatlariga yangicha yondashishda uning huquqiy negizini yaratish, insoniyat taraqqiyotida erishilgan ijobiy qoidalarni oʻz milliy tizimimizga joriy etilishida yaqqol koʻzga tashlanmoqda.

Bugungi kunda Oʻzbekiston xalqi referendum oldida turibdi. Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada tariximizda ilk bora Oʻzbekiston – ijtimoiy davlat, deb belgilanmoqda. Yaʼni, insonga eʼtibor hamda gʻamxoʻrlik – davlat va jamiyatning eng asosiy burchi ekani mustahkamlanyapti. Bu esa ijtimoiy taʼminot sohasida davlat siyosatini yuritishda maʼlum qoidalarga amal qilishni taqozo etadi.

Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada kambagʻallikni qisqartirish, bandlikni taʼminlash, ishsizlikdan himoya qilish boʻyicha davlat oʻziga qator yangi majburiyatlar olishi ham belgilanmoqda. Umuman davlatning ijtimoiy sohadagi majburiyatlari bilan bogʻliq Konstitutsiyadagi normalar 3 barobar koʻpaytirilyapti.

Yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning 46-moddasida “har kim qariganda, mehnat qobiliyatini yoʻqotganda, ishsizlikda, shuningdek boquvchisini yoʻqotganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy taʼminot huquqiga ega” ekanligi belgilab qoʻyilmoqda. Va bu qoida “Inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasi”ning 25-moddasi qoidalari bilan hamohangdir. Bir qarashda Konstitutsiyaning 46-moddasida nazarda tutilgan ijtimoiy kafolatlar oʻz hajmi jihatidan deklaratsiyadagiga nisbatan torroq boʻlib koʻrinsa-da, aslida “qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy taʼminot huquqiga ega” deyilgan huquqiy formulani qoʻllash orqali bunday kafolatlar hajmi va mazmunini Deklaratsiyada sanab oʻtilganiga nisbatan ham kengroq boʻlishiga erishilgan.

Davlat ijtimoiy xizmatlar tizimini rivojlantirish uchun zarur sharoitlar yaratadi hamda pensiya, nafaqalar va ijtimoiy yordamning boshqa turlarini belgilaydi. Pensiyalar, nafaqalar va ijtimoiy yordamning boshqa turlari miqdori rasman belgilab qoʻyilgan eng kam isteʼmol xarajatlaridan oz boʻlishi mumkin emas. Ayrim xorijiy davlatlarning qonunchiligida pensiya va nafaqalar miqdori belgilangan minimal isteʼmol savatchasi yoki yashash minimumidan kam boʻlmasligi belgilangan. Bu albatta ijtimoiy yordamga muhtoj aholini kelajakka boʻlgan ishonchini kafolatlaydi.

Shuning uchun pensiya, nafaqa va boshqa ijtimoiy yordam turlari miqdorining eng kam isteʼmol xarajatlaridan kam boʻlmasligi – fuqarolarning turmush darajasini yaxshilash, xarid qobiliyatini saqlab qolish, sogʻligʻini, mehnat qilish salohiyatini saqlagan holda jamiyatning hech bir aʼzosini eʼtibordan chetda qolmasligini taʼminlaydi.

Ijtimoiy himoya-davlatimiz tomonidan yuritilayotgan ijtimoiy siyosatning muhim va ustuvor yoʻnalishlaridan boʻlganligi sababli uning huquqiy asoslari ham ushbu ustuvorlikka toʻla mos boʻlishi, mamlakatimizda yuz berayotgan barcha ijobiy oʻzgarishlar va erishayotgan yutuqlarimizni oʻzida aks ettirishi, eng muhimi, inson, uning huquq va manfaatlari eng oliy qadriyat ekani haqidagi gʻoyalarimizga asoslangan boʻlishi lozim.

Zero, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev taʼkidlaganidek: “Yangi Oʻzbekistonda ijtimoiy sohadagi islohotlar, xalqimizning hayot darajasi va sifatini oshirishga qaratilganligidan dalolatdir.

Sardor Toʻxtayev,
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi
huzuridagi “Yoshlar parlamenti” aʼzosi.