Badiiy ijod erkinligi kafolatlanadi

Badiiy ijod – yuksak ma’naviy voqelikni aks ettiruvchi badiiy obrazlarni turli janr va ifodaviy uslubda yaratishga qaratilgan insonning aqliy faoliyatidir. Badiiy ijod adabiyot, me’morchilik, haykaltaroshlik, tasviriy va amaliy san’at, musiqa, raqs, teatr, kino va inson faoliyatining boshqa turlarini o‘z ichiga qamrab, dunyoni anglashning xaqqoniy va majoziy shakllarini kashf etib namoyon qiladi.

Badiiy ijodda muallifning muayyan jamiyat hayotining muayyan davri muammolariga nisbatan shaxsiy nazari, o‘ziga xos badiiy talqini, his-tuyg‘ulari o‘z ifodasini topadi. Ya’ni turli adabiyot va san’at asarida hayotning turfa ranglari hamda voqealari orasidan ibratli va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lganlari tanlab olinadi va badiiy tahlil va tasnif etiladi.

Badiiy ijod murakkab jarayon bo‘lib, inson faoliyatining idrok etish, baholash, qadrlash singari turlari bilan bog‘liq holda amalga oshadi. Buning uchun ijodkor erkin xayol, keng qamrovli tafakkur, boy ramziy tasavvur, milliy ong va yuksak maxoratga ega bo‘lishi kerak. Badiiy ijod mahsulining dolzarbligi va ijtimoiy mohiyati ana shu bilan belgilanadi. Ijodning taraqqiy etishida jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlik va madaniy-ma’naviy tafakkurning yuksalgan darajasi hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi.

Ijodkorlik – sifat jihatdan yangi moddiy va ma’naviy qadriyatlarni yaratishni taqozo etadigan faoliyat jarayonidir. Ijodkorlikni ishlab chiqarishdan ajratib turuvchi asosiy mezon unga tegishli bo‘lgan natijaning o‘ziga xosligidir. Negaki, muayyan ijod mahsulining so‘nggi natijasiga muallifdan boshqa hech kim erisholmaydi. Shunday ekan, muallif ijod jarayonida mantiq bilan o‘lchanmaydigan ba’zi imkoniyatlarni ishlatadiki, natijada u o‘z shaxsiyatining ayrim qirralarini ifoda etadi. Shu bilan, muallifning badiiy ijod namunasi yakka nusxada yaratilgan eksklyuziv asar bo‘ladi. Aynan shu holat ijod mahsulining ishlab chiqarish mahsulotiga nisbatan qo‘shimcha qiymatini belgilaydi.

Mamlakatimiz tarixiga nazar tashlar ekanmiz, unda Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Kamoliddin Behzod singari badiiy ijodning yuksak pog‘onalariga erishib, bu sohada taraqqiyotning yangi ufqlarini belgilab bergan atoqli namoyandalarni ko‘ramiz. Ushbu namoyandalar adabiyot va tasviriy san’at sohalarida badiiy ijodning yangi tendensiyalarini belgilab berganlar.

Darhaqiqat, jahon tarixida renessansning vujudga kelishida ilm-fan, adabiyot va san’atning taraqqiy etishi muhim o‘rin tutgan. Bu sohalarda ko‘tarilgan buyuk g‘oya va kashfiyotlar inson tafakkurining mahsuli sifatida jahon tamaddunini yanada yuksak bosqichga olib chiqqan.

Yangi tahrirdagi konstitutsiyaning 53-moddasida har kimga ilmiy, texnikaviy va badiiy ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqiy kafolatlanishi, davlat jamiyatning madaniy, ilmiy va texnikaviy rivojlanishi haqida g‘amxo‘rlik qilishi belgilab qo‘yilyapti.

Bugungi kunda yurtimizda badiiy ijodning taraqqiy etishi uchun barcha sharoitlar yaratildi. Prezidentimizning “Ma’naviyat va ijodni qo‘llab-quvvatlash maqsadli jamg‘armasini tashkil etish to‘g‘risida”gi hamda “O‘zbekiston ijodkorlarini qo‘llab-quvvatlash “Ilhom” jamoat fondini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarorlarida badiiy ijod va kitobxonlik madaniyatini faol qo‘llab-quvvatlash, O‘zbekistonda madaniyat, san’at va jurnalistikani rivojlantirish uchun mablag‘ ajratish va yo‘naltirish kabi vazifalar belgilab berilgan.

Hozirgi kunda badiiy ijod erkinligi madaniyat va san’atning barcha sohalarida ko‘zga tashlanadi. O‘zbek musavvirlari bo‘lmish Ch.Axmarov, R.Ahmedov, A.Abdullayev, D.Ro‘ziboyev, B.Jalolov, J.Umarbekov, A.Nur, O.Qozoqovlarning asarlari so‘nggi yillarda jahonning eng nufuzli ekspozitsiyalaridan joy egalladi. Adiblarimiz A.Oripov, E.Vohidovlarning asarlari jahonning ko‘plab tillariga o‘girilgan.

Davlatimiz rahbarining “Kino san’ati va sanoatini yangi bosqichga olib chiqish, sohani davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida”gi qarorida Milliy kino san’atini rivojlantirishga qaratilgan islohotlarni tizimli davom ettirish, sohani davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini takomillashtirish, yurtimizda jahon tajribasi asosida kino ishlab chiqarishning samarali mexanizmlarini joriy etish, zamonaviy kinosanoat infratuzilmasini yaratish va kinoprokat tizimini rivojlantirish maqsadida ko‘plab vazifalar belgilangan.

Shunga ko‘ra, so‘nggi yillarda o‘zbek kinosi sohasida yuqori saviyali qator badiiy filmlar suratga olinib, ular jahon kinofestivallarida muvaffaqiyat bilan namoyish etildi va mutaxassislarning yuksak darajadagi e’tirofiga sazovor bo‘ldi. Kino san’atida yuqori malakali milliy kadrlarni tarbiyalash maqsadida Toshkentda tarixda ilk bor VGIK (Umumrossiya davlat kinematografiya instituti)ning filiali o‘z faoliyatini boshladi.

E’tiborlisi, yurtimizda ijod sohasiga keng ko‘lamli imtiyoz va shart-sharoitlar yaratilishi asnosida yoshlarimizning ijodga ehtiyoj va ishtiyoqi tobora ortmoqda. Jumladan, yosh kompozitorlarning musiqiy asarlari horij mamlakatlarining nufuzli sahnalarida yangramoqda, yosh dramaturglarning asarlari asosida respublikamiz teatrlarida yangidan-yangi asarlar sahnalashtirilmoqda. O‘zbek adabiyotida iqtidorli yosh adib va shoirlarning nomlari yildan-yilga ko‘paymoqda.

Umuman olganda, turli soha san’atkor ahli o‘zining ongu shuuridagi ijodiy maqsad va g‘oyalarini xech bir mafkuraviy tazyiqsiz, emin-erkin bayon etib, uni o‘zining shaxsiy ijtimoiy-badiiy tafakkuri doirasida istagan uslub va shaklda ifoda etish imkoniyatiga sazovor bo‘lmoqda. Shunday ekan, mamlakatimizda badiiy ijod erkinligini ta’minlash davlat siyosatining ustivor yo‘nalishi darajasiga ko‘tarilib, konstitutsion jihatdan mustahkamlanishi umuminsoniy demokratik tamoyillarning tom ma’noda zamonaviy ijtimoiy Yangi O‘zbekiston davlatini barpo etishda to‘laqonli ishlashiga xizmat qiladi.

Oydin ABDULLAYEVA,
Oliy Majlis Qonunchilik palatasining
Fan, ta’lim, madaniyat va sport masalalari
qo‘mitasi a’zosi